Phò Trạch đan đệm, đan bao
Phú Lương xúc tép, làng Rào bủa câu
Vinh An nhiều ruộng, nhiều trâu
Ưu Điềm, Quảng Thái trồng dâu nuôi tằm
Những câu ca dân gian ấy nhắc tới nét đặc trưng của các làng quê trên mảnh đất cố đô. Đến Huế sẽ thật thiếu sót nếu không ghé thăm làng Phò Trạch, một trong những ngôi làng nổi tiếng về nghề thủ công.
Cách trung tâm thành phố Huế khoảng 50 km về hướng Bắc là ngôi làng với nghề đan cỏ bàng có bề dày hàng trăm năm. Ở đây, hệ sinh thái của đồng bằng thềm biển với sự hình thành những vùng đất trũng quanh năm gây ngập nước đã tạo điều kiện cho cây cỏ Bàng phát triển vươn lên mạnh mẽ giữa một vùng đồng bằng thềm biển như một tấm thảm mênh mông. Các sản phẩm đan bằng thứ nguyên liệu tự nhiên này rao giờ cũng được thị trường ưa chuộng vì nó có màu đẹp và có độ bền chắc.
Nghề đan Cỏ Bàng có lịch sử hơn 500 năm. Suốt từ thời chúa Nguyễn đến triều Nguyễn, người dân làng Phò Trạch đã tranh thủ lúc nông nhàn, sử dụng lao động phụ để đan lát. Thuở xưa người dân vùng Bình Trị Thiên đã khá quen với chiếc chiếu, chiếc chẹ, cái giỏ đi chợ và chiếc mũ làm cây cỏ bàng. Đứng trước nguy cơ mất đi nghề truyền thống, những doanh nghiệp kinh doanh có trách nhiệm với xã hội đã nảy sinh nhiều ý tưởng để tạo nên các sản phẩm có giá trị hơn, đồng thời giúp làng giữ được nghề và các nghệ nhân truyền thống. Cùng với sự hỗ trợ và làm việc chung cùng nông dân, nghệ nhân của làng, làng đang lát Cỏ Bàng Phò Trạch đang được từng bước hồi sinh, nghề truyền thống Cỏ Bàng đang có cơ hội để phát triển, người dân có việc làm và thu nhập điều đặn từ nghề truyền thống quê hương mình.
“Tiếng ai giã bàng nhịp nhàng như tiếng lòng tôi”
Loài cỏ có tên nghe thật lạ: cỏ bàng. Mà nhiều người nơi đây còn gọi là cây bàng khiến cho không ít người phương xa nhầm lẫn. Tôi đã từng thắc mắc về câu hát “tiếng ai giã bàng nhịp nhàng như tiếng lòng tôi” trong bài hát “Con kênh xanh xanh” của nhạc sĩ Ngô Huỳnh. Không hiểu sao lại “giã bàng”, một loại trái của cây bóng mát? Về Phò Trạch, tôi đã giải đáp được thắc mắc của mình. Đó là tiếng giã cỏ bàng, một thứ âm thanh quen thuộc và bình yên trong đời sống của người dân Phò Trạch
Chỉ là cỏ dại mọc ở những cánh đồng trũng, cỏ bàng ngút ngàn xanh xa khuất tầm mắt. Từng thân cỏ gầy guộc, mỏng manh vậy mà khi cả cánh đồng xôn xao trong gió thì nhìn như từng cánh sóng cuộn dâng. Cỏ hòa lẫn với màu trời, chìm lút cả người đi cắt cỏ. Thi thoảng mới ẩn hiện chiếc áo nâu của người dân quê lam lũ đang lội bì bõm nước giữa bạt ngàn xanh. Cỏ được cắt rồi buộc lại thành từng bó có khi cao hơn cả thân người. Nhìn những nông dân ôm từng bó cỏ lên xe để kéo về mới thấy được nỗi nhọc nhằn của những con người tần tảo.
Thời xưa, cỏ bàng mọc tự nhiên trên các cánh đồng. Người ta men theo các trảng cỏ để đi thu hoạch. Càng ngày, diện tích cỏ mọc hoang càng bị thu hẹp do khai thác nhiều. Vì thế, bây giờ người dân đã trồng cỏ bàng để đủ nguồn cỏ phục vụ cho công việc đan lát hằng ngày. Người ta chọn những ruộng sâu, quanh năm ngập nước để trồng bàng. Tháng Giêng, tháng hai là tháng trồng bàng thích hợp nhất.
Bàng trồng năm trước thì năm sau mới thu hoạch được. Cây bàng cao tới 1,2-1,3m… được cắt về và đem phơi 3-4 nắng. Cây bàng khô ngả sang màu vàng, màu trắng là đẹp nhất. Sau đó bàng được đem ra cối giã. Người ta bó các cây bàng đã giã thành từng bó để ở nơi cao ráo hoặc gác lên trần nhà để tránh ẩm mốc, bụi bặm. Từng bó bàng được cất giữ cẩn thận để gia đình có thể đan đệm được quanh năm. Vất vả nhất là khâu đạp bàng cho sợi bàng dẹp và mềm mới đan được. Dụng cụ để giã bàng là một cái cối đạp bàng, gần giống như cối giã gạo.
Khi đan, người ta so những sợi bàng mềm xếp cạch nhau cùng 1 hướng, khoảng 20-30 sợi, quay lại theo hướng vuông góc với những sợi đã sắp trước. Hoa văn hoặc chữ có thể điểm xuyết để tăng độ kỹ xảo và mỹ thuật. Khi đan xong là đến công đoạn bất 2 đầu (khóa múi), có 2 loại bất: Bất tua múi – bất kép và bất tua bao – bất đơn tùy vào yêu cầu của sản phẩm. Những người đã có nghề từ lâu năm có thể đạt tới kỹ xảo và khéo léo đan vào ban đêm mà không cần ánh sáng.
Cứ thế, đôi bàn tay của các nghệ nhân ngày ngày cần mẫn tạo ra các sản phẩm tuy đơn giản nhưng rất tiện dụng cho cuộc sống. Những sản phẩm từ cỏ bàng đẹp mộc mạc nhưng không kém phần tinh tế, một vẻ đẹp dịu dàng và hồn hậu của chốn làng quê. Còn gì thoải mái hơn khi ngả lưng trên một chiếc chiếu cỏ bàng mềm mại, đội một chiếc mũ cỏ bàng mát mẻ giữa một ngày hè nắng chói chang, cầm trên tay những món đồ chơi lạ mắt được kết từ thứ cỏ dại giữa cánh đồng ngập nước. Hơn thế, những vật dụng này còn có mùi thơm dễ chịu và có độ bền rất cao.
Với đặc tính chống ẩm về mùa Đông và thoáng mát về mùa Hè, lối đan truyền thống kết hợp với hoa văn dân gian, những sản phẩm của làng nghề đang gây hiệu ứng tốt với người tiêu dùng. Bên cạnh những sản phẩm truyền thống là những sản phẩm mỹ nghệ sinh hoạt và trang trí như: Chiếu du lịch tắm biển, nệm ngồi, túi xách thời trang, khay đựng, giỏ rác, đèn trang trí… một số sản phẩm được sản xuất theo tiêu chuẩn mới của Châu Âu, trong đó chú trọng đến tính tiện lợi, tính dân dã và tính thân thiện với môi trường.
Người lưu giữ tinh hoa làng nghề
Hầu hết các nghề thủ công đều là những nghề có thu nhập thấp. Nghề đan cỏ bàng cũng vậy. Nhưng đối với mỗi người con làng Phò Trạch, đó là nghề gắn bó với họ, là niềm vui trong cuộc sống hằng ngày. Giản dị, khiêm nhường nhưng là tình yêu với đất đai, cây cỏ quê hương. Không chỉ những người lớn tuổi, những nghệ nhân có kinh nghiệm mới gắn bó với nghề mà ngay cả các em nhỏ trong làng cũng tìm thấy thú vui từ loài cỏ đặc biệt này.
Ngày nghỉ, những bạn nhỏ lại túm tụm cùng bà, cùng mẹ đan sản phẩm để giúp đỡ gia đình. Đó là những lúc cả nhà quây quần bên nhau, người lớn truyền nghề cho trẻ nhỏ. Những khoảnh khắc bình yên mà quý giá của cuộc sống. Ai cũng quan niệm rằng, dù thu nhập thấp nhưng cần phải giữ và truyền lại nét đẹp của nghề cho thế hệ sau.
Ngày nay, khi xã hội phát triển, việc đưa ứng dụng thủ công vào việc thiết kế sản phẩm trang trí được ưa chuộng, thì thu nhập và việc làm cho các nghệ nhân cũng được nâng cao. Nghề đan cỏ bàng không còn dừng lại ở những sản phẩm truyền thống như đệm, chiếu hay giỏ mà đang dần vươn ra thị trường nước ngoài bằng những sản phẩm mới này. Dù trải qua những thăng trầm nhưng bằng tình yêu với cỏ bàng, họ vẫn đang từng ngày giữ nghề, giữ những nét riêng độc đáo của mảnh đất Cố đô, để những nét đẹp xưa của làng nghề mãi lưu lại với thời gian.
VỀ LÀNG
Hotline: 037 38 39 088
Email: admin@velang.vn
Website: https://velang.vn
Social Network: Facebook – Youtube – Instagram
