Làng nghề gốm Bàu Trúc cách trung tâm thành phố Phan Rang – Tháp Chàm 10km. Khu phố Bàu Trúc nằm giữa hai trục đường giao thông chính: Quốc lộ 1A ở phía Đông và đường sắt Bắc Nam ở phía Tây.
Ngôi làng có tên Chăm là Paley Hamu Trok, người Việt gọi là Ma Tró, có địa danh xưa là làng Vĩnh Thuận từ thời Minh Mạng (1832). Sau trận lụt lớn năm 1964 (Giáp Thìn), làng di dời về nơi cao ráo hơn – nơi có nhiều cây trúc cạnh một cái ao khá lớn nên gọi là Bàu Trúc (trong tiếng Chăm bàu có nghĩa là ao – hồ).
Làng nghề gốm Bàu Trúc được xem là một trong những làng gốm cổ nhất Đông Nam Á còn tồn tại cho đến ngày nay, nổi tiếng với những sản phẩm gốm thủ công và kỹ thuật nung gốm độc đáo, mang đậm nét văn hóa Chăm. Năm 2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận nghệ thuật làm gốm truyền thống này vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt hiện nay, tỉnh Ninh Thuận đang tiến hành hoàn tất các thủ tục liên quan đến việc đề nghị Hội đồng Di sản thế giới công nhận “Nghệ thuật làm Gốm của người Chăm Bàu trúc” là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cần bảo vệ khẩn cấp.
Theo dân gian truyền tụng, tổ nghề của gốm Bàu Trúc là ông Poklong Chang và cho đến bây giờ người Chăm Bàu Trúc còn tự nhận mình là con cháu của Pô Klong Chang, ông là một quan cận thần của vua Pô Klong Giarai (1151-1205). Họ còn kể rằng hơn ngàn năm trước chính Pô Klong Chang đã giúp dân Bàu Trúc thoát khỏi cảnh lầm than đói khổ, đưa dân làng đến định cư ở cánh đồng “Hamu Trok” và dạy cho những người phụ nữ cách lấy đất, nặn rồi nung thành những dụng cụ, vật trang trí trong nhà. Từ đó cứ “mẹ truyền con nối”, nghề gốm Báu Trúc còn bảo lưu truyền thống đến ngày nay. Do đó người dân nơi đây coi Pô Klong Chang là tổ sư của nghề gốm. Để tỏ lòng biết ơn tổ nghề, người dân làng gốm Bàu Trúc đã lập đền thờ tưởng nhớ và tổ chức cúng tế ông vào dịp lễ hội Katê hàng năm (khoảng từ cuối tháng 9 đến tháng 10 dương lịch)
Làng nghề truyền thống gốm Bàu Trúc gồm khoảng 400 hộ gia đình, có đến 85% trong số đó vẫn thủy chung với nghề gốm. Những con đường làng được trải nhựa bê tông, những căn nhà mái ngói đỏ tươi, cùng những cơ sở sản xuất gốm luôn sẵn sàng đón khách tham quan.
Ngay giữa trung tâm làng gốm Bàu Trúc là khu nhà trưng bày. Tại đây, bạn sẽ không khỏi trầm trồ trước một bảo tàng gốm, với nhiều chủng loại khác nhau. Nhiều nhất là các bình hoa đủ dáng kiểu, ấm nước, nồi niêu, chum vại… và đặt biệt là những tháp tượng mô phỏng các vũ nữ Apsara đậm chất nghệ thuật.
Nét độc đáo của nghề làm gốm nơi đây là phương pháp thủ công chứa đựng tính nghệ thuật cao. Ở nhiều nơi, người ta dùng bàn xoay để nặn gốm, còn các nghệ nhân gốm Chăm vẫn dùng đôi tay khéo léo để tạo nên những tác phẩm tuyệt vời với mẫu mã phong phú. Ngoài ra, vật liệu cũng đóng một vai trò rất quan trọng trong quá trình tạo tác nên sản phẩm gốm. Đó là một loại đất sét đặc biệt được lấy bên bờ sông Quao, đem về đó đập nhỏ và trộn với cát mịn nhào nhuyễn. Lượng cát được trộn vào tuỳ thuộc theo kích thước và công dụng của mỗi loại sản phẩm. Do đó gốm Bàu Trúc hoàn toàn khác so với gốm của những nơi khác.
Các hoa văn trang trí trên gốm Bàu Trúc là những đường khắc vạch hình sông nước, chấm vỏ sò và hoa văn thực vật; có cả hoa văn móng tay trên vai cổ gốm rất mộc mạc, gần gũi, nhẹ nhàng. Sản phẩm gốm được nung lộ thiên ở nhiệt độ khoảng từ 500 – 6000oC trong vòng 6 giờ, sau đó được lấy ra để phun màu (loại màu này được chiết xuất từ trái dông, trái thị ở trên rừng) rồi được tiếp tục nung lại trong vòng 2 giờ. Vì vậy, gốm Bàu Trúc có màu đặc trưng vàng đỏ, đỏ hồng, đen xám, vệt nâu, tạo thành các sản phẩm gốm độc đáo, mang theo vẻ “lung linh của nền văn hóa Chămpa” với tính độc bản cao, không sản phẩm nào giống sản phẩm nào. Và đó cũng chính là yếu tố quan trọng để nghề làm gốm của người Chăm nổi tiếng, vang xa.
Ngày nay, gốm Bàu Trúc phát triển thêm dòng gốm mỹ nghệ được ứng dụng chế tác phong phú hơn phục vụ du lịch và đời sống thẩm mỹ ngày càng cao của đông đảo dân chúng trong cuộc sống hiện đại nhưng vẫn giữ được dáng vẻ và nét đặc sắc riêng.
Với khát vọng bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, những nghệ nhân lớn tuổi của làng đã nghiên cứu sáng tạo ra nhiều mẫu mã mới không còn bó hẹp trong các sản phẩm gốm gia dụng nữa. Đến thăm làng gốm, du khách sẽ có dịp khám phá tận mắt quá trình làm gốm cũng như trải nghiệm cảm giác thú vị như một nghệ nhân làm gốm thực thụ, từ đó cảm nhận được cái hồn của văn hóa dân tộc Chăm.
VỀ LÀNG
Hotline: 037 38 39 088
Email: admin@velang.vn
Website: https://velang.vn
Social Network: Facebook – Youtube – Instagram
