Nặng lòng với nghệ thuật cha ông, nghệ nhân Phạm Văn Bể đã dốc cạn tâm huyết để hồi sinh phường rối Tế Tiêu, một di sản văn hóa tưởng chừng đã mai một tại thị trấn Đại Nghĩa, huyện Mỹ Đức, Hà Nội.
Trong tâm trí ông Bể, và cả trong những trang gia phả, sắc phong còn lưu giữ nơi đình làng, nghề rối Tế Tiêu đã có tuổi đời hơn bốn thế kỷ. Câu chuyện bắt đầu từ năm Hưng Phúc 1573, khi một vị quan tên Trần Triều Đông Hải về Tế Tiêu lập làng, dạy dân cày cấy, trồng dâu nuôi tằm, rèn luyện sức khỏe, giữ yên bờ cõi. Và chính ông đã gieo mầm cho nghệ thuật rối nơi đây. Từ đó, mỗi độ lễ hội, việc làng, những con rối lại tung tăng nơi thủy đình, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân ven bờ sông Đáy.
Nhưng rồi, những năm 1930, sưu cao thuế nặng, đói kém triền miên, cuộc sống người dân cơ cực trăm bề. Nhiều nghệ nhân đành ngậm ngùi bỏ làng, bỏ nghề đi tha phương cầu thực. Chỉ còn lại cụ Lê Năng Nhượng, nặng lòng mang theo vài con trò rối cạn, xuôi về Hải Phòng, rong ruổi diễn ở các làng, các trường, cố níu giữ hồn quê.
Năm 1954, sau những ngày tháng đi dân công phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử, ông Bể trở về, lòng đau đáu tìm lại cụ Nhượng – người trưởng phường rối năm xưa. Duyên may run rủi, ông được cụ Nhượng thương mến, nhận làm học trò, truyền dạy cách tạo hình con rối, các tích trò cổ. Sau bao ngày tháng miệt mài “mài đục giũa cưa”, thấy được tố chất và ngọn lửa đam mê trong ông, cụ Nhượng đã trao truyền lại tất cả những bí quyết nghề. Kể từ đó, hai thầy trò lại cùng nhau thổi hồn vào những con rối, tái hiện những câu chuyện lao động sản xuất, những trang sử hào hùng của quê hương.
Tháng 5 năm 2010, một dấu son mới được ghi tạc, Câu lạc bộ Múa rối Tế Tiêu ra đời, kế thừa phường rối xưa, với 20 thành viên nhiệt huyết, một chủ nhiệm, một phó chủ nhiệm, một nhạc công tài hoa, ba giọng hát, giọng thoại truyền cảm và mười hai diễn viên tài năng, cùng hàng trăm con rối sống động, kể bao tích trò ý nghĩa.
Thời gian trôi đi, ngọn lửa nghề trong ông Bể và các thành viên câu lạc bộ ngày càng cháy bỏng. Họ không quản ngại rong ruổi khắp các huyện Thường Tín, Mỹ Đức, Phú Xuyên, Ứng Hòa… mang tiếng cười, niềm vui đến cho bà con. Những tích trò rối cạn như “Lý Thường Kiệt đọc hịch”, “Leo dây ảo thuật”, “Thợ cấy hát ví với thợ cày”, “Múa rồng mừng hội”… đã đi sâu vào lòng người, được khán giả gần xa yêu mến.
Bà Nguyễn Thị Chính, người bạn đời 73 tuổi của ông Bể, người đã cùng ông đi qua bao thăng trầm, nhọc nhằn với nghiệp rối, rưng rưng kể: “Chú ạ, có những lúc cuộc sống khó khăn tưởng chừng không thể gượng nổi, phải chạy ăn từng bữa ngô, khoai, sắn. Nhưng vợ chồng tôi vẫn động viên nhau, phải quyết giữ cho bằng được cái nghề của tổ tiên.”
Bà Nguyễn Thị Chính, người bạn đời 73 tuổi của ông Bể, người đã cùng ông đi qua bao thăng trầm, nhọc nhằn với nghiệp rối, rưng rưng kể: “Chú ạ, có những lúc cuộc sống khó khăn tưởng chừng không thể gượng nổi, phải chạy ăn từng bữa ngô, khoai, sắn. Nhưng vợ chồng tôi vẫn động viên nhau, phải quyết giữ cho bằng được cái nghề của tổ tiên.”
Trước lúc ông đi xa, có người hỏi về mong muốn cuối cùng, ông Bể chỉ lặng lẽ trải lòng: “Giờ chúng tôi già rồi, chẳng còn ở dương thế được bao lâu nữa. Chỉ mong sao Nhà nước, chính quyền địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sớm có những chính sách nhìn nhận, đánh giá thỏa đáng, để chúng tôi có thể nhắm mắt xuôi tay. Cả một đời, 56 năm miệt mài với nghệ thuật truyền thống, hơn 60 tấm bằng khen, giấy khen các loại, mà đến lúc gần đất xa trời, tôi vẫn chưa được công nhận là nghệ nhân…”
Lời trăn trối ấy như một lời nhắc nhở, một niềm khắc khoải về sự trân trọng và gìn giữ những giá trị văn hóa quý báu của dân tộc. Cố nghệ nhân Phạm Văn Bể đã ra đi, nhưng ngọn lửa đam mê và những cống hiến của ông cho phường rối Tế Tiêu, cho di sản văn hóa Việt Nam sẽ còn mãi với thời gian, như một nén hương trầm tỏa ngát, nhắc nhở thế hệ sau về một người con hết lòng vì hồn cốt dân tộc.
VỀ LÀNG
Hotline: 037 38 39 088
Email: admin@velang.vn
Website: https://velang.vn
Social Network: Facebook – Youtube – Instagram
