Nằm cách thành phố Nam Định khoảng 20km, làng Tống Xá (xã Yên Xá, Vạn Điểm, thị trấn Lâm, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định) được coi là một trong những cái nôi lớn của nghề đúc đồng truyền thống với lịch sử phát triển gần 900 năm. Các nghệ nhân đúc Tống Xá tài hoa đã tạo ra nhiều sản phẩm tinh xảo có mặt khắp cả nước.
Tống Xá là vùng đất cổ với hơn 1.200 năm lịch sử mở đất, lập thôn được hình thành vào thế kỷ VIII do hai ông Tống Phúc Thành và Dương Vạn Hợp đem theo gia thất về đây khai hoang, vỡ đất, trồng cấy lập trang ấp có tên là Kiến Hoà, sau này đổi tên là làng Tống Xá. Sau 327 năm ra đời trang Kiến Hòa, đến năm 1118, vào ngày 12-2 nhà sư Nguyễn Chí Thành (pháp danh mà Minh Không) tu ở chùa Điềm Xá, Gia Viễn, Ninh Bình đã đến thăm cảnh chùa ở đường leo của Tống Xá và ở lại chùa này trong thời gian 7 tháng. Sau khi tìm thấy ở cánh đồng phía Đông làng có chứa loại đất sét có thể làm được khuôn đúc, ông đã dạy dân làng Tống Xá đào thành những hố sâu để lấy đất đem về làm khuôn và dạy nghề đúc kim loại. Từ đó cánh đồng đào hố làm đất sét này được gọi là cánh đồng Cầu Hố.
Đồng thời với dạy nghề đúc, Ông đã cho tu sửa lại chùa đường leo và đặt tên chùa là “Cổ Liêu tự” (có nghĩa là ngôi chùa cổ đã có từ rất xa xưa không rõ năm tháng). Ông đã dạy nghề đúc cho dân làng Tống Xá trong 7 tháng (từ ngày 12/2/1118 đến 12/9/1118). Ngày 12-9 cùng năm, tự nhiên ông bỏ ra đi. Để tưởng nhớ công lao của Ông, dân làng đã lập đền thờ Ông cạnh đền thờ Ông Tống và Ông Dương gọi là đền thờ Đức Thánh Tổ. Sau khi chùa ở đường leo có tên là Cổ Liêu thì khu vực dân cư phía Đông Nam làng Tống Xá (tách ra từ trang Kiến Hòa), đa số là dòng họ Dương của ông Dương Vạn Hợp ở gần chùa đã đặt tên chùa, đó là làng Cổ Liêu (tên Cổ Liêu do nhà sư Minh Không đặt năm 1118).
Kể từ năm 1118, sau khi thầy Minh Không ra đi, các học trò như: Ông Lâm, Ông Thường, Ông Tường, Ông Tâm, Ông Hòa, Ông An, Ông Phúc đã tiếp thu được tinh hoa của Người, rồi hướng dẫn cho con cháu đời này qua đời khác. Từ đó nghề đúc của làng Tống Xá ngày càng mở mang phát triển thịnh vượng, cuộc sống ngày càng ấm no sung túc. Chính vì thế, dân làng đã xây dựng đình thờ Ông rất trang nghiêm và tôn kính. Công đức của Ông đã được thể hiện bằng năm lần sắc phong cấp nhà nước.
Hầu hết các gia đình sống chủ yếu bằng nghề nông, nhưng mở thêm một lò ú để có thêm việc làm và tăng thêm thu nhập. Đây là các lò tư nhân, tự quản lý toàn bộ về công nghệ và tiêu thụ. Mặc dù công việc đúc hoàn toàn là của các gia đình, nhưng ngay từ thời đó, đã có tính cộng đồng khá cao. Các cụ nghệ nhân cao tuổi thường được cử ra để điều hòa các công việc lớn từ khâu đầu vào, sản xuất và tiêu thụ như: ấn định ngày đúc hàng tháng cho các lò; thống nhất hàng ngày buổi sáng từ giờ mới được nổi lửa, buổi chiều 7h phải tắt lửa; quy định giá cả và nơi mua, nơi bán cho các lò trong thời gian này đã hình thành nên các phường như: phương Cày, phường Đồng. Từng phường đã có sự phối hợp với nhau để hạn chế việc tranh mua tranh bán, giữ gìn lương tâm người thợ, không làm ẩu hoặc gian dối để ảnh hưởng đến thanh danh làng nghề và tình làng nghĩa xóm. Đồng thời phải chú ý đến giữ gìn bí quyết nghề nghiệp của ông cha để lại.
Những công trình lớn được ghi nhận đó là Tượng đài chiến thắng Điện Biên Phủ cao 16,2m, nặng 220 tấn trong dịp kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử. Dịp kỷ niệm 990 năm Thăng Long- Hà Nội, người thợ đúc đồng Ý Yên lại được “chọn mặt gửi vàng” đúc tượng vua Lý Thái Tổ, cao 10,1m, nặng 45 tấn. Ở công trình này, người thợ đúc đồng Ý Yên đã sử dụng công nghệ đúc tượng liền khối cao gần 7m mà chỉ có 1 khuôn, 1 lần đúc- đây là bài toán hóc búa đối với nghề đúc trên Thế giới. Đúc tượng 14 vị Vua thời Trần đặt tại quần thể di tích lịch sử văn hoá Thiên Trường, tượng Bác Hồ, tượng Phật tổ Như Lai bằng đồng đúc liền khối 35 tấn tại núi Non Nước (huyện Sóc Sơn, Hà Nội), tượng Tam thế Phật tổ Như Lai chùa Bái Đính (Ninh Bình) nặng 50 tấn …
Ngoài những tượng đài lớn thường được làm theo đơn đặt hàng, làng Tống Xá vẫn sản xuất những mặt hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống để đáp ứng nhu cầu của thị trường như: đồ thờ cúng bằng đồng, lư hương, đỉnh đồng, tượng linh vật, tượng danh nhân, lãnh tụ cỡ nhỏ và vừa… Đặc biệt, tượng danh nhân, tượng lãnh tụ của làng Tống Xá được đánh giá là rất có thần nhờ đường nét tinh tế.
Để có thể tạo ra những sản phẩm đúc đồng chất lượng cao và mang vẻ đẹp độc đáo riêng, người Tống Xá biết cách giữ gìn và phát huy bí quyết cổ truyền cổ, cũng như luôn giữ được cái tâm trong sáng và đạo đức của người làm nghề. Nhờ đó tiếng thơm của làng nghề ngày một bay xa.
Dọc theo con phố chính ở trung tâm thị trấn Lâm (xã Yên Xá – huyện Ý Yên) có rất nhiều gian hàng bày bán các sản phẩm đúc đồng của Tống Xá. Không khí mua bán nhộn nhịp làm cho con phố thêm sầm xuất. Sản phẩm đồng Tống Xá không chỉ được bán lẻ cho dân chúng trong vùng mà còn được đưa đi bán ở các tỉnh và xuất khẩu ra nước ngoài. Hiện nay, Tống Xá có khoảng hơn 150 cơ sở sản xuất đồ đồng mỹ nghệ, thu hút hơn 1500 công nhân địa phương và các vùng lân cận. Đặc biệt, hiện nay, ngoài những cơ sở sản xuất nhỏ, làng Tống Xá đã xuất hiện thêm nhiều doanh nghiệp tư nhân có quy mô sản xuất lớn. Việc ra đời các doanh nghiệp đã góp phần thay đổi diện mạo sản xuất của một làng nghề truyền thống, chuyển từ phương thức sản xuất theo lối thủ công nhỏ lẻ sang phương thức sản xuất công nghiệp theo hướng hiện đại, từ đó thúc đẩy môi trường hoạt động và nâng cao sản xuất, chất lượng sản phẩm của làng nghề.
VỀ LÀNG
Hotline: 037 38 39 088
Email: admin@velang.vn
Website: https://velang.vn
Social Network: Facebook – Youtube – Instagram